Με αφορμή το καινούργιο βιβλίο της Αλεξάνδρας Δεληγιώργη, παραθέτουμε συνέντευξη της συγγραφέως όπου μιλάει για το βιβλίο και τον ήρωά του.Ο Γεώργιος Σκληρός [Τραπεζούντα 1878 - Αλεξάνδρεια 1919] υπήρξε ένας σπουδαίος Έλληνας της διασποράς με εξαιρετική προσφορά στον χώρο των κοινωνικών ιδεών αλλά με ελάχιστη έως και μηδενική αναγνώριση στην τότε Ελλάδα λόγω των ανατρεπτικών, όπως τις θεωρούσαν, θέσεών του. Η ίδια η ζωή του χαρακτηρίζεται από συνεχείς περιπλανήσεις, από προσωπικές ματαιώσεις και από τον θάνατο -τον τρυφερό του σύντροφο- να καραδοκεί από την νεανική του ήδη ηλικία.
Η Αλεξάνδρα Δεληγιώργη στη μυθιστορία της –όπως την ονομάζει- παρακολουθεί τους σημαντικότερους σταθμούς της ζωής του Σκληρού, ανατέμνει τον πολύπλοκο ψυχισμό του, φωτίζει εκ των έσω την πάλη του με τα εξωτερικά και εσωτερικά εμπόδια που οδήγησαν στη διαμόρφωση των θέσεων του για την ελληνική κοινωνία και τη γλώσσα. Θέσεις που σε μεγάλο βαθμό είναι εξαιρετικά επίκαιρες.
Η Αλεξάνδρα Δεληγιώργη στη μυθιστορία της –όπως την ονομάζει- παρακολουθεί τους σημαντικότερους σταθμούς της ζωής του Σκληρού, ανατέμνει τον πολύπλοκο ψυχισμό του, φωτίζει εκ των έσω την πάλη του με τα εξωτερικά και εσωτερικά εμπόδια που οδήγησαν στη διαμόρφωση των θέσεων του για την ελληνική κοινωνία και τη γλώσσα. Θέσεις που σε μεγάλο βαθμό είναι εξαιρετικά επίκαιρες.
Συνέντευξη στην Έλενα Χουζούρη
Κυρία Δεληγιώργη, μέχρι σήμερα τα μυθιστορήματα και τα διηγήματά σας είχαν ως επίκεντρο θέματα σύγχρονα, σχετικά είτε με διαπροσωπικές σχέσεις είτε με υπαρξιακά ζητήματα γύρω από την γυναικεία ταυτότητα. Φυσικά πάντα με την έμμεση φιλοσοφική υποστήριξη. Τι σας έκανε να στραφείτε στο παρελθόν της ελληνικής γραμματείας και να ανασύρετε από αυτό, ένα πρόσωπο με πολλαπλά μεν βαρίδια αλλά και αμφιλεγόμενο, όπως ο Γεώργιος Σκληρός;
Στα περισσότερα διηγήματά μου οι ήρωες είναι ανδρικές φιγούρες, όπως και στο μυθιστόρημα Ανδρόγυς, ο κεντρικός ήρωας είναι άνδρας. Τώρα, ήθελα να γράψω ένα μυθιστόρημα με πρόσωπα που η ζωή τους εκτός από έρωτες, δυσκολίες του βίου, συγκρούσεις ή περιπέτειες, σημαδεύεται από ιδέες. Στην ξένη λογοτεχνία υπάρχουν τέτοια μυθιστορήματα, και μάλιστα, μεγάλης αξίας.
Στην Ελλάδα που γέννησε την σκέψη, ένα μυθιστόρημα με ιδέες δεν θα έβρισκε εύκολα εκδότη να το εκδώσει. Επέλεξα να κάνω ήρωα μυθιστορήματος έναν υπαρκτό διανοούμενο, τον Γ. Σκληρό, που ενδιαφέρθηκε με πάθος για την τύχη της ελληνικής κοινωνίας και προσπάθησε να σκεφθεί τί θα άνοιγε τον δρόμο για την αναγέννησή της.
Εκτός από την ίδια την προσωπικότητα του Σκληρού, η στροφή στο παρελθόν, μήπως έχει να κάνει και με πιθανά προσωπικά σας ερωτήματα σχετικά με το ελληνικό παρόν για τα οποία πιστεύατε ότι θα απαντηθούν από το παρελθόν; Και αν ναι, ποια είναι αυτά;
Άρχισα να γράφω τον Τρυφερό σύντροφο, παράλληλα με ένα άλλο βιβλίο, τον Καιρό που εκδόθηκε το 2008, με θέμα τους προβληματισμούς μεταμοντέρνων φιλοσόφων για έναν καλύτερο κόσμο, όπου εκθέτω και τις δικές μου σκέψεις. Υπήρχε επομένως σαν έναυσμα η ανησυχία γι’ αυτό που συνέβαινε και ένα ενδιαφέρον για το τι μπορούσε να γίνει.
Κατά τα άλλα, μόνο μια νωθρή κοινωνία αναπαράγει τα προβλήματα του απώτερου παρελθόντος της. Αυτό ισχύει για συντηρητικές κοινωνίες που δεν μπόρεσαν να ξεπεράσουν τις ανασχέσεις που κληρονόμησαν. Αλλά θα ήταν λάθος να πιστεύει κανείς ότι εκατό χρόνια, μετά βρισκόμαστε στο σημείο όπου είμαστε το 1910. Προστέθηκαν τραύματα κι άλλαξαν πολλά. Και βέβαια, η αλλοτρίωση, τώρα, δεν είναι μόνον ψυχική και κοινωνική, είναι και διανοητική, κι αυτό δεν είναι ελληνικό, αποκλειστικά, φαινόμενο. Ισως το μόνο που ξαναέγινε ίδιο, είναι η λειψή παιδεία των παιδιών και των εφήβων που αναπαράγει αγλωσσία και ανασφάλεια. Με αποτέλεσμα να μην είμαστε όλοι το ίδιο υπεύθυνοι. Υπάρχουν και τα θύματα της ανευθυνότητάς μας, και δυστυχώς είναι πάρα πολλά.
Όταν αποφασίσατε να μετατρέψετε τον πραγματικό Σκληρό σε λογοτεχνικό ήρωα δεν φοβηθήκατε μήπως το πλούσιο πραγματολογικό υλικό σας παγιδέψει και σας κάνει να γείρετε προς τη βιογραφία; Πως αποφύγατε τον κίνδυνο;
Αντιμετωπίζοντας τον Σκληρό σαν να ήταν ήρωας μυθιστορήματος κι όχι ένα υπαρκτό ιστορικό πρόσωπο. Σεβάστηκα. φυσικά, τα ιστορικά στοιχεία, αλλά άφησα την φαντασία μου να κινηθεί ελεύθερη μέσα στον χρόνο. Δεν θα έγραφα ιστορική βιογραφία, ακόμη και αν είχαμε όλα τα στοιχεία που χρειάζονται γ’ αυτό. Αισθάνομαι συγγραφέας και όχι βιογράφος.
Το ότι χαρακτηρίζετε το βιβλίο σας «μυθιστορία» και όχι μυθιστόρημα είναι ένα κλείσιμο ματιού προς τον αναγνώστη να μην περιμένει κάτι άλλο από αυτό που πρόκειται να του δώσετε;
Ειδοποιώ τον αναγνώστη να μη περιμένει μια ιστορική μελέτη ή ιστορικό αφήγημα. Καταφεύγω στην μυθοπλασία για να πάω εκεί που δεν μας μπορεί να μας πάει η ιστορική ανάλυση. Mε βάση το ύφος των κειμένων του Σκληρού, μ’ ενδιέφερε να ζωντανέψω, το ήθος του, τον τρόπο του να υπάρχει. Να αποδώσω με τρόπο δραματικό πτυχές του χαρακτήρα του και στιγμές της ζωής του που ρίχνουν φως στην ιδιοσυγκρασία και στην προσωπικότητα ενός διανοούμενου των αρχών του 20ού αιώνα.
Τι σας εντυπωσίασε στην προσωπικότητα και στη ζωή του Σκληρού περισσότερο;
Με συγκίνησε ο συνεχής αγώνας του να κρατηθεί στην ζωή και να διατηρήσει ακέραιο το γνωστικό ενδιαφέρον του και το φρόνημά του. Να μη καταλήξει να λέει ωραία λόγια χωρίς αντίκρισμα.
Κυρία Δεληγιώργη, μέχρι σήμερα τα μυθιστορήματα και τα διηγήματά σας είχαν ως επίκεντρο θέματα σύγχρονα, σχετικά είτε με διαπροσωπικές σχέσεις είτε με υπαρξιακά ζητήματα γύρω από την γυναικεία ταυτότητα. Φυσικά πάντα με την έμμεση φιλοσοφική υποστήριξη. Τι σας έκανε να στραφείτε στο παρελθόν της ελληνικής γραμματείας και να ανασύρετε από αυτό, ένα πρόσωπο με πολλαπλά μεν βαρίδια αλλά και αμφιλεγόμενο, όπως ο Γεώργιος Σκληρός;
Στα περισσότερα διηγήματά μου οι ήρωες είναι ανδρικές φιγούρες, όπως και στο μυθιστόρημα Ανδρόγυς, ο κεντρικός ήρωας είναι άνδρας. Τώρα, ήθελα να γράψω ένα μυθιστόρημα με πρόσωπα που η ζωή τους εκτός από έρωτες, δυσκολίες του βίου, συγκρούσεις ή περιπέτειες, σημαδεύεται από ιδέες. Στην ξένη λογοτεχνία υπάρχουν τέτοια μυθιστορήματα, και μάλιστα, μεγάλης αξίας.
Στην Ελλάδα που γέννησε την σκέψη, ένα μυθιστόρημα με ιδέες δεν θα έβρισκε εύκολα εκδότη να το εκδώσει. Επέλεξα να κάνω ήρωα μυθιστορήματος έναν υπαρκτό διανοούμενο, τον Γ. Σκληρό, που ενδιαφέρθηκε με πάθος για την τύχη της ελληνικής κοινωνίας και προσπάθησε να σκεφθεί τί θα άνοιγε τον δρόμο για την αναγέννησή της.
Εκτός από την ίδια την προσωπικότητα του Σκληρού, η στροφή στο παρελθόν, μήπως έχει να κάνει και με πιθανά προσωπικά σας ερωτήματα σχετικά με το ελληνικό παρόν για τα οποία πιστεύατε ότι θα απαντηθούν από το παρελθόν; Και αν ναι, ποια είναι αυτά;
Άρχισα να γράφω τον Τρυφερό σύντροφο, παράλληλα με ένα άλλο βιβλίο, τον Καιρό που εκδόθηκε το 2008, με θέμα τους προβληματισμούς μεταμοντέρνων φιλοσόφων για έναν καλύτερο κόσμο, όπου εκθέτω και τις δικές μου σκέψεις. Υπήρχε επομένως σαν έναυσμα η ανησυχία γι’ αυτό που συνέβαινε και ένα ενδιαφέρον για το τι μπορούσε να γίνει.
Κατά τα άλλα, μόνο μια νωθρή κοινωνία αναπαράγει τα προβλήματα του απώτερου παρελθόντος της. Αυτό ισχύει για συντηρητικές κοινωνίες που δεν μπόρεσαν να ξεπεράσουν τις ανασχέσεις που κληρονόμησαν. Αλλά θα ήταν λάθος να πιστεύει κανείς ότι εκατό χρόνια, μετά βρισκόμαστε στο σημείο όπου είμαστε το 1910. Προστέθηκαν τραύματα κι άλλαξαν πολλά. Και βέβαια, η αλλοτρίωση, τώρα, δεν είναι μόνον ψυχική και κοινωνική, είναι και διανοητική, κι αυτό δεν είναι ελληνικό, αποκλειστικά, φαινόμενο. Ισως το μόνο που ξαναέγινε ίδιο, είναι η λειψή παιδεία των παιδιών και των εφήβων που αναπαράγει αγλωσσία και ανασφάλεια. Με αποτέλεσμα να μην είμαστε όλοι το ίδιο υπεύθυνοι. Υπάρχουν και τα θύματα της ανευθυνότητάς μας, και δυστυχώς είναι πάρα πολλά.
Όταν αποφασίσατε να μετατρέψετε τον πραγματικό Σκληρό σε λογοτεχνικό ήρωα δεν φοβηθήκατε μήπως το πλούσιο πραγματολογικό υλικό σας παγιδέψει και σας κάνει να γείρετε προς τη βιογραφία; Πως αποφύγατε τον κίνδυνο;
Αντιμετωπίζοντας τον Σκληρό σαν να ήταν ήρωας μυθιστορήματος κι όχι ένα υπαρκτό ιστορικό πρόσωπο. Σεβάστηκα. φυσικά, τα ιστορικά στοιχεία, αλλά άφησα την φαντασία μου να κινηθεί ελεύθερη μέσα στον χρόνο. Δεν θα έγραφα ιστορική βιογραφία, ακόμη και αν είχαμε όλα τα στοιχεία που χρειάζονται γ’ αυτό. Αισθάνομαι συγγραφέας και όχι βιογράφος.
Το ότι χαρακτηρίζετε το βιβλίο σας «μυθιστορία» και όχι μυθιστόρημα είναι ένα κλείσιμο ματιού προς τον αναγνώστη να μην περιμένει κάτι άλλο από αυτό που πρόκειται να του δώσετε;
Ειδοποιώ τον αναγνώστη να μη περιμένει μια ιστορική μελέτη ή ιστορικό αφήγημα. Καταφεύγω στην μυθοπλασία για να πάω εκεί που δεν μας μπορεί να μας πάει η ιστορική ανάλυση. Mε βάση το ύφος των κειμένων του Σκληρού, μ’ ενδιέφερε να ζωντανέψω, το ήθος του, τον τρόπο του να υπάρχει. Να αποδώσω με τρόπο δραματικό πτυχές του χαρακτήρα του και στιγμές της ζωής του που ρίχνουν φως στην ιδιοσυγκρασία και στην προσωπικότητα ενός διανοούμενου των αρχών του 20ού αιώνα.
Τι σας εντυπωσίασε στην προσωπικότητα και στη ζωή του Σκληρού περισσότερο;
Με συγκίνησε ο συνεχής αγώνας του να κρατηθεί στην ζωή και να διατηρήσει ακέραιο το γνωστικό ενδιαφέρον του και το φρόνημά του. Να μη καταλήξει να λέει ωραία λόγια χωρίς αντίκρισμα.
Καθώς παρακολουθούσα τον Σκληρό να ξεδιπλώνεται σιγά σιγά μέσα από τις σελίδες της μυθιστορίας σας είχα την εντύπωση ότι επρόκειτο για ένα απόλυτο, δύσκαμπτο, δύσκολο και τελικά δυστυχισμένο, μέσα στην απολυτότητα και στην συνεχή απειλή της αρρώστιας του, άτομο. Εσείς πως καταφέρατε να σπάσετε τις αντιστάσεις του και να επικοινωνήσετε μαζί του;
Μέσω της ταύτισης. Κάτι με τραβούσε στον χαρακτήρα του. Ισως το ότι δεν χωρούσε σε καλούπια και σε ταξινομικές κατηγορίες και ότι παρά το κόστος που έχει μια τέτοια επιλογή, παρέμεινε ένα ελεύθερο πνεύμα.
Ποια στοιχεία της προσωπικότητας του Σκληρού θελήσατε να αναδείξετε περισσότερο και σε ποιους σταθμούς της ζωής του σταθήκατε περισσότερο;
Όσο ήταν δυνατόν, όλα τα στοιχεία της σύνθετης προσωπικότητάς του. Διαφορετικά αντί να ζωντανέψω το πρόσωπό του, θα το σχηματοποιούσα, με αποτέλεσμα να χάσω τον συγχρονισμό μου με τον αναγνώστη, να μη καταφέρω να τον συγκινήσω και να τον προβληματίσω. Γιατί αυτό ήθελα.
Πώς συνδέσατε τη ζωή του Σκληρού με τα τεκταινόμενα στην μικρή Ελλάδα της εποχής του; Πού ρίξατε το φως;
Από τις μαρτυρίες που έχουμε, φαίνεται ότι επιθυμούσε διακαώς να εγκατασταθεί και να δουλέψει σαν γιατρός στην Αθήνα. Οι Έλληνες του Πόντου που ταξίδευαν εκτός της Τουρκίας, φαίνεται πως είχαν ζωηρό ενδιαφέρον για την Ελλάδα, την θεωρούσαν δική τους, σπούδαζαν ή έστελναν τα παιδιά τους να σπουδάσουν στην Αθήνα.
Ομολογώ ότι μένω κάθε φορά έκπληκτη όταν συνειδητοποιώ τις ομοιότητες του ελληνικού παρόντος με το παρελθόν του. Όπως τώρα με αφορμή τις σχέσεις του Σκληρού με την Ελλάδα. Δεν βρίσκετε όμως ότι ήταν απόλυτα αφοριστικός ως προς αυτήν την οποία ωστόσο υπεραγαπούσε; Μια απόλυτη και παθιασμένη σχέση αγάπης και περιφρόνησης μαζί.
Δεν θα έλεγα περιφρόνησης. Αν αισθανόταν περιφρόνηση για τα ελληνικά πράγματα, ο Σκληρός δεν θα έγραφε με τόσο πάθος για την ελληνική κοινωνία και για τα προβλήματα του σύγχρονου ελληνισμού. Το βέβαιο είναι ότι ένιωθε οργή με τον συντηρητισμό στην νοοτροπία και την ανατολίτικη νωθρότητα που αποτυπωνόταν στην έκφραση «ωχ αδερφέ». Αυτά τα απέδιδε κυρίως στην αστική τάξη και στους διανοούμενους παρά στον φτωχό και απαίδευτο λαό, για τον οποίο ήθελε ένα καλύτερο κόσμο.
Το ότι δυσφορούσε με τη μανία των ελλήνων να βάζουν ταμπέλες, σε πρόσωπα και πράγματα αντί να προσπαθούν να καταλάβουν και να εννοήσουν, το πλήρωσε και ο ίδιος, με την καχυποψία με την οποία αντιμετώπισαν την περίπτωσή του ακόμη και οι αριστεροί διανοούμενοι, ενώ ήταν ξεκάθαρο το ενδιαφέρον του για την εργατική τάξη.
Χρησιμοποιήσατε καθόλου εργαλεία ψυχολογικής, υπαρξιακής προσέγγισης για να εισχωρήσετε στην ψυχή του ήρωά σας;
Κατέφυγα στην ψυχανάλυση που προσφερόταν για μια σε βάθος ανατομία του ψυχισμού του. Ο ίδιος ο Σκληρός μαρτυρεί ότι σπουδάζοντας γιατρός, ήθελε να πάρει την ειδικότητα του «ψυχικού ανατόμου». Στις μελέτες του, αναφέρεται στον ψυχολογικό παράγοντα που καθορίζει την συμπεριφορά και την νοοτροπία των ελλήνων και τον συνδέει με τις κοινωνικές συνθήκες τις οποίες εξηγεί ανατρέχοντας στο ιστορικό παρελθόν της ελληνικής κοινωνίας.
Δεν έχουμε κάποια σχετική μαρτυρία, αλλά είμαι βέβαιη ότι στο διάστημα που έμεινε στην Ιένα, ο Σκληρός θα είχε διαβάσει Φρόυντ. Κείμενα του Φρόυντ μας πληροφορεί ότι διάβασε ο Τριανταφυλλίδης που ανήκε σ΄ αυτό τον φοιτητικό κύκλο. Ο Σκληρός είχε μια πολύ δυνατή προσωπικότητα, έθελγε και επηρέαζε με τις γνώσεις και τα διαβάσματά του. Γιατί λοιπόν να μην επηρέασε και τον Τριανταφυλιδη;
Εκτός από το συνεχές ταξίδι της ζωής του Σκληρού, παρακολουθούμε σε αντιστοιχία και το ταξίδι της αφηγήτριας- συγγραφέως στο τώρα, σε αναζήτηση και του συγγραφικού εαυτού και του ήρωα. Αυτό το εμβόλιμο ταξίδι, μεσολαβεί για να μας υπενθυμίζει διαρκώς πως ό,τι διαβάζουμε για τον Σκληρό είναι μια κατασκευή, μια επινόηση;
Προσπάθησα να αναπλάσω την ζωή ενός έλληνα της διασποράς που ήταν μια περιπλάνηση. Εκ των έσω, δηλαδή, μέσα από μια βιωματική εμπειρία της περιπλάνησης. Σημαδεύει, συνήθως, ανθρώπους που δεν ριζώνουν εύκολα σ’ ένα τόπο, σε μια σχέση κοκ. και περιφέρονται, όπως έλεγε ο γάλλος φιλόσοφος Ντελεζ, σα νομάδες, εδώ και εκεί.
Στον Τρυφερό σύντροφο, η βιωματική εμπειρία της περιπλάνησης ξετυλίγεται, αναγκαστικά, στον παρόντα χρόνο, από τον οποίο εφορμούμε είτε για να μελετήσουμε είτε για να ζωντανέψουμε το παρελθόν. Συγκεκριμένα, βάζω την ιστορικό που γράφει για την ζωή του Σκληρού, να κάνει δικά της εμβόλιμα ταξίδια. Είναι ένα τέχνασμα που μου επέτρεψε να μεταθέσω τον αυτό-αναφορικό λόγο του συγγραφέα σε μια μυθιστορηματική περσόνα που αφηγούμενη την ζωή ενός άλλου, αποκαλύπτει, αναγκαστικά, στον αναγνώστη τα κλειδιά της δικής της ύπαρξης.
Ξέρετε, στην Ιστορία, πρόβλημα δεν είναι μόνον το παρελθόν που καλείται να ερευνήσει και να αναλύσει ο ιστορικός. Πρόβλημα είναι και ο ίδιος και η κρυφή -συνειδητά ή ασυνείδητα - σχέση του με το παρελθόν που ζητά να αποκαταστήσει, με τον τρόπο του.
Αντίθετα, με την λογοτεχνία, η ιστορική επιστήμη αποφεύγει να απαντήσει στο ερώτημα «ποιος ιστορεί;» Στην αληθινή λογοτεχνία, κι εδώ έγκειται η αξία της τέχνης, το ερώτημα «ποιος μιλά;» είναι δραματικό∙ καταδιώκει τον συγγραφέα.
Μέσω της ταύτισης. Κάτι με τραβούσε στον χαρακτήρα του. Ισως το ότι δεν χωρούσε σε καλούπια και σε ταξινομικές κατηγορίες και ότι παρά το κόστος που έχει μια τέτοια επιλογή, παρέμεινε ένα ελεύθερο πνεύμα.
Ποια στοιχεία της προσωπικότητας του Σκληρού θελήσατε να αναδείξετε περισσότερο και σε ποιους σταθμούς της ζωής του σταθήκατε περισσότερο;
Όσο ήταν δυνατόν, όλα τα στοιχεία της σύνθετης προσωπικότητάς του. Διαφορετικά αντί να ζωντανέψω το πρόσωπό του, θα το σχηματοποιούσα, με αποτέλεσμα να χάσω τον συγχρονισμό μου με τον αναγνώστη, να μη καταφέρω να τον συγκινήσω και να τον προβληματίσω. Γιατί αυτό ήθελα.
Πώς συνδέσατε τη ζωή του Σκληρού με τα τεκταινόμενα στην μικρή Ελλάδα της εποχής του; Πού ρίξατε το φως;
Από τις μαρτυρίες που έχουμε, φαίνεται ότι επιθυμούσε διακαώς να εγκατασταθεί και να δουλέψει σαν γιατρός στην Αθήνα. Οι Έλληνες του Πόντου που ταξίδευαν εκτός της Τουρκίας, φαίνεται πως είχαν ζωηρό ενδιαφέρον για την Ελλάδα, την θεωρούσαν δική τους, σπούδαζαν ή έστελναν τα παιδιά τους να σπουδάσουν στην Αθήνα.
Ομολογώ ότι μένω κάθε φορά έκπληκτη όταν συνειδητοποιώ τις ομοιότητες του ελληνικού παρόντος με το παρελθόν του. Όπως τώρα με αφορμή τις σχέσεις του Σκληρού με την Ελλάδα. Δεν βρίσκετε όμως ότι ήταν απόλυτα αφοριστικός ως προς αυτήν την οποία ωστόσο υπεραγαπούσε; Μια απόλυτη και παθιασμένη σχέση αγάπης και περιφρόνησης μαζί.
Δεν θα έλεγα περιφρόνησης. Αν αισθανόταν περιφρόνηση για τα ελληνικά πράγματα, ο Σκληρός δεν θα έγραφε με τόσο πάθος για την ελληνική κοινωνία και για τα προβλήματα του σύγχρονου ελληνισμού. Το βέβαιο είναι ότι ένιωθε οργή με τον συντηρητισμό στην νοοτροπία και την ανατολίτικη νωθρότητα που αποτυπωνόταν στην έκφραση «ωχ αδερφέ». Αυτά τα απέδιδε κυρίως στην αστική τάξη και στους διανοούμενους παρά στον φτωχό και απαίδευτο λαό, για τον οποίο ήθελε ένα καλύτερο κόσμο.
Το ότι δυσφορούσε με τη μανία των ελλήνων να βάζουν ταμπέλες, σε πρόσωπα και πράγματα αντί να προσπαθούν να καταλάβουν και να εννοήσουν, το πλήρωσε και ο ίδιος, με την καχυποψία με την οποία αντιμετώπισαν την περίπτωσή του ακόμη και οι αριστεροί διανοούμενοι, ενώ ήταν ξεκάθαρο το ενδιαφέρον του για την εργατική τάξη.
Χρησιμοποιήσατε καθόλου εργαλεία ψυχολογικής, υπαρξιακής προσέγγισης για να εισχωρήσετε στην ψυχή του ήρωά σας;
Κατέφυγα στην ψυχανάλυση που προσφερόταν για μια σε βάθος ανατομία του ψυχισμού του. Ο ίδιος ο Σκληρός μαρτυρεί ότι σπουδάζοντας γιατρός, ήθελε να πάρει την ειδικότητα του «ψυχικού ανατόμου». Στις μελέτες του, αναφέρεται στον ψυχολογικό παράγοντα που καθορίζει την συμπεριφορά και την νοοτροπία των ελλήνων και τον συνδέει με τις κοινωνικές συνθήκες τις οποίες εξηγεί ανατρέχοντας στο ιστορικό παρελθόν της ελληνικής κοινωνίας.
Δεν έχουμε κάποια σχετική μαρτυρία, αλλά είμαι βέβαιη ότι στο διάστημα που έμεινε στην Ιένα, ο Σκληρός θα είχε διαβάσει Φρόυντ. Κείμενα του Φρόυντ μας πληροφορεί ότι διάβασε ο Τριανταφυλλίδης που ανήκε σ΄ αυτό τον φοιτητικό κύκλο. Ο Σκληρός είχε μια πολύ δυνατή προσωπικότητα, έθελγε και επηρέαζε με τις γνώσεις και τα διαβάσματά του. Γιατί λοιπόν να μην επηρέασε και τον Τριανταφυλιδη;
Εκτός από το συνεχές ταξίδι της ζωής του Σκληρού, παρακολουθούμε σε αντιστοιχία και το ταξίδι της αφηγήτριας- συγγραφέως στο τώρα, σε αναζήτηση και του συγγραφικού εαυτού και του ήρωα. Αυτό το εμβόλιμο ταξίδι, μεσολαβεί για να μας υπενθυμίζει διαρκώς πως ό,τι διαβάζουμε για τον Σκληρό είναι μια κατασκευή, μια επινόηση;
Προσπάθησα να αναπλάσω την ζωή ενός έλληνα της διασποράς που ήταν μια περιπλάνηση. Εκ των έσω, δηλαδή, μέσα από μια βιωματική εμπειρία της περιπλάνησης. Σημαδεύει, συνήθως, ανθρώπους που δεν ριζώνουν εύκολα σ’ ένα τόπο, σε μια σχέση κοκ. και περιφέρονται, όπως έλεγε ο γάλλος φιλόσοφος Ντελεζ, σα νομάδες, εδώ και εκεί.
Στον Τρυφερό σύντροφο, η βιωματική εμπειρία της περιπλάνησης ξετυλίγεται, αναγκαστικά, στον παρόντα χρόνο, από τον οποίο εφορμούμε είτε για να μελετήσουμε είτε για να ζωντανέψουμε το παρελθόν. Συγκεκριμένα, βάζω την ιστορικό που γράφει για την ζωή του Σκληρού, να κάνει δικά της εμβόλιμα ταξίδια. Είναι ένα τέχνασμα που μου επέτρεψε να μεταθέσω τον αυτό-αναφορικό λόγο του συγγραφέα σε μια μυθιστορηματική περσόνα που αφηγούμενη την ζωή ενός άλλου, αποκαλύπτει, αναγκαστικά, στον αναγνώστη τα κλειδιά της δικής της ύπαρξης.
Ξέρετε, στην Ιστορία, πρόβλημα δεν είναι μόνον το παρελθόν που καλείται να ερευνήσει και να αναλύσει ο ιστορικός. Πρόβλημα είναι και ο ίδιος και η κρυφή -συνειδητά ή ασυνείδητα - σχέση του με το παρελθόν που ζητά να αποκαταστήσει, με τον τρόπο του.
Αντίθετα, με την λογοτεχνία, η ιστορική επιστήμη αποφεύγει να απαντήσει στο ερώτημα «ποιος ιστορεί;» Στην αληθινή λογοτεχνία, κι εδώ έγκειται η αξία της τέχνης, το ερώτημα «ποιος μιλά;» είναι δραματικό∙ καταδιώκει τον συγγραφέα.
Έχω πάντως την εντύπωση ότι μ αυτόν τον τρόπο θέλετε να μας υπενθυμίσετε ότι δεν προδώσατε την νεωτερική γραφή σας προσχωρώντας σε ένα πιο ρεαλιστικό πεδίο. Τι λέτε;
Μόνο με υπερβάσεις ή παρεγκλίσεις, μπορεί να παραμείνει κανείς μοντερνιστής. Στον Τρυφερό σύντροφο επιχειρώ μια τέτοια επικούρεια παρέγκλιση από τον κλειστό σ’ έναν ανοιχτό ρεαλισμό.
Μόνο με υπερβάσεις ή παρεγκλίσεις, μπορεί να παραμείνει κανείς μοντερνιστής. Στον Τρυφερό σύντροφο επιχειρώ μια τέτοια επικούρεια παρέγκλιση από τον κλειστό σ’ έναν ανοιχτό ρεαλισμό.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου